Vorige maand opende het vijfsterren InterContinental resort zijn deuren op de Obersalzberg, Hitlers tweede regeringszetel. ‘Dit is geen duivels, maar een gevoelig oord.’
‘Nee, daar heb ik niets te zoeken’, zegt de waardin van restaurant Dalmacija in Berchtesgaden, terwijl ze naar de roemruchte Obersalzberg gebaart die boven het dorp uittorent. De gastvrouw doelt op het fonkelnieuwe InterContinental Resort waar welgestelden zich vanaf 280 euro per nacht in de watten kunnen laten leggen. Ze betwijfelt of het een impuls aan het lokale toerisme geeft. ‘Mensen die zich dat hotel kunnen veroorloven, zullen niets te zoeken hebben in ons eenvoudige dorp.’
Treat
It’s not just a peak, it’s a treat, belooft de hotelbrochure. Het complex is op niet zomaar een mooie plek in de Beierse Alpen gebouwd. De 126 kamers, twaalf suites en 1400 vierkante meter wellness liggen in voormalig Führersperrgebiet op vijf minuten lopen van de overwoekerde fundamenten van de Berghof, Hitlers woning op de Obersalzberg. Het verwarmde buitenzwembad biedt uitzicht op het Adelaarsnest (1843 meter), het alpiene theehuisje dat Hitler cadeau kreeg voor zijn vijftigste verjaardag.
Rep en roer
Hier smeedde Hitler zijn oorlogsplannen en verfijnde hij zijn duivelse vernietigingsstrategieën voor niet-Ariërs. Toen in 2000 bekend werd dat er een InterContinental zou verrijzen op de plek waar ooit de buitenverblijven stonden van rijksmaarschalk Hermann Göring en Hitlers rechterhand Martin Bormann, was Duitsland in rep en roer.
‘Democratische wilde zwijnen’
Volgens rechts-extremisten bevonden zich ‘democratische wilde zwijnen in het hoofdkwartier van onze Führer’. Uit de joodse gemeenschap klonk opluchting omdat een vijfsterrenhotel zou voorkomen dat een bedevaartsoord kon ontstaan. Duitse Groenen vonden het ronduit ongepast, maar vroegen zich vooral af hoe je op zo’n plek met een gerust hart in bed zou kunnen liggen.
Doorstart van Berchtesgaden
Jörg Böckeler vindt het een vervelende vraag. De 38-jarige hoteldirecteur ontvangt in de lichte lobby. Het is een zonnige lentedag, de open haard met imposante koperen schoorsteen brandt gezellig. ‘Dit is geen duivels, maar een gevoelig oord. Na zestig jaar moet onze generatie vooruitkijken. Als we problemen hebben met de plekken waar Hitler heeft gewoond, moeten we half Duitsland dichtgooien.’
’Das InterConti’, zoals Böckeler zijn dagelijks werk liefkozend noemt, ‘doet mee met de doorstart van Berchtesgaden. Vóór 1933 was het Berchtesgadener Land een geliefde toeristenbestemming in Duitsland. Bij deze geschiedenis willen wij aansluiten. De nazi’s hebben hier vijftien jaar gezeten, de Amerikanen vijftig jaar, maar de Obersalzberg was er al vóór die tijd.’
Bombardement
Het Brits-Amerikaanse bombardement van april 1945 verwoestte een groot deel van de gebouwen op de Obersalzberg. Na de oorlog kwam het gebied in Amerikaanse handen. Toen er ‘een verkeerd soort toerisme naar de ruïnes ontstond’, besloot de Beierse regering in 1952 alle ruïnes met de grond gelijk te maken. Alleen het Adelaarsnest, ook wel Kehlsteinhaus genoemd, met zijn imposante tunnel en de comfortabele lift die in de rotsen zijn uitgehakt, kreeg gratie. Na het vertrek van de Amerikanen in 1995 moest Berchtesgaden een andere weg vinden om met zijn geschiedenis om te gaan.
Geschiedenis en toerisme
Dat werd een ’tweezuilenconcept’. ‘Aan de ene kant wilde de Beierse regering de geschiedenis uiteenzetten, aan de andere kant moest het toerisme een nieuwe impuls krijgen en aansluiten bij de periode vóór het nazitijdperk’, licht Böckeler toe.
In 1999 opende het Institut für Zeitgeschichte in München het Documentatiecentrum Obersalzberg op de plek waar ooit de Platterhof stond, het voormalig gastenhuis van Hitler dat na de oorlog als Hotel General Walker een populair recreatieoord voor Amerikaanse
soldatenfamilies was. ‘Zonder het Documentatiecentrum was het onmogelijk geweest het hotel te bouwen of het Adelaarsnest tot toeristische trekpleister te maken’, benadrukt Böckeler. ‘Het Berchtesgadener Land moet weer recreatiegebied worden.’
Nostalgie van platteland en bergen
Toerisme naar het Berchtesgadener Land ontstond pas in de negentiende eeuw. Obersalzberg was een dorp van boeren, zoutmijnwerkers, voerlui, meubelmakers en houtsnijders, dat slechts zeven maanden in het jaar sneeuwvrij was. Maar in 1877 veranderde het drastisch toen Mauritia Mayer op de Obersalzberg Pension Moritz opende.
Mayer had jarenlang als gezelschapsdame in gegoede kringen gewerkt en kende de behoeften van de stedelijke elite: terug naar de nostalgie van het platteland en de bergen.
Intellectuele bestemming
Al snel trok de Obersalzberg intellectuelen en vermogenden uit heel Duitsland aan, onder wie Sigmund Freud, pianist Klara Schumann en veel Pruissische adel. De stroom toeristen zwol aan, boeren bouwden gastenverblijven en in 1888 werd het dorp aangesloten op het spoorwegnet. De plaatselijke souvenirs – sierlijk beschilderde houten doosjes en kleurrijke speelgoed – vonden gretig aftrek.
Bewustwording over nazitijdperk
Het InterContinental is volgens Böckeler het allereerste vijfsterrenhotel in de geschiedenis van Obersalzberg. Het is waarschijnlijk ook het enige vijfsterrenhotel ter wereld waar op de nachtkastjes Die tödliche Utopie ligt, de uitgave van het Documentatiecentrum over de horror van het nazitijdperk. Het moet hotelgasten stimuleren het centrum, op tien minuten loopafstand, te bezoeken.
De bosweg onder Gasthof Zum Türken voert langs de fundamenten van Hitlers Berghof. Waar der Führer eens via zijn onvoorstelbaar grote woonkamerraam een fabuleus uitzicht op de Untersberg (1972 meter) genoot, groeit nu een zestig jaar jong bos met kreupelhout. Geen wegwijzer, geen bordje herinnert aan het verleden.
Onderduiken in blokhut
Een bezoek aan het Documentatiecentrum Obersalzberg maakt duidelijk dat de donkere bladzijde in de geschiedenis van het Berchtesgadener Land wordt opengeslagen als Herr Hoffmann en Herr Wolf zich op de Obersalzberg presenteren. Hoffman is de schuilnaam van Dietrich Eckart, een antisemiet die door de Duitse regering wordt gezocht. Wolf is het pseudoniem van Adolf Hitler, die na zijn mislukte staatsgreep in november 1923 onderdook. Verrukt over het landschap vindt Hitler er de rust om in een blokhut in het bos het tweede deel van Mein Kampf te schrijven.
Glimp opvangen
Als Hitler in 1933 tot rijkskanselier wordt gekozen, stromen duizenden aanhangers dagelijks de Obersalzberg op in de hoop een glimp van hun Führer op te vangen. Zelfs de kiezelstenen waarover hij moest hebben gelopen, worden meegenomen als aandenken. De plaatselijke hulppriester ziet de volksverheerlijking tandenknarsend aan, alleen God is immers heilig. Al snel moet het dorp Obersalzberg wijken voor de tweede regeringszetel, het Führersperrgebiet. Meer dan vijftig huizen worden met de grond gelijkgemaakt, de lokale bewoners verdreven naar het dal.
Zich thuis voelen
In de Berghof ontvangt Hitler zijn vertrouwelingen en buitenlandse gasten: de hertog van Windsor, de Roemeense koning, de Japanse ambassadeur en de afgezant van de Saudische koning. Zijn geliefde Eva Braun, die er graag in badpak in de zon ligt, moet dan het veld ruimen. Vleselijke behoeften passen niet bij Hitlers imago van ‘asceet die het volk dient’. In 1936 schrijft minister van Propaganda, Joseph Göbbels, in zijn dagboek: ‘Der Führer is erg gelukkig. Hier voelt hij zich thuis.’
Tijdperk
Het documentatiecentrum vertelt echter ook nauwgezet het verhaal van een tijdperk: de opkomst van het nationaal-socialisme, de concentratiekampen, het verzet, de kerk en de vluchtelingenstroom die door de oorlog op gang kwam. De horrordaden van het nazisme zoals medische experimenten op mensen en de genocide ‘op alle denkbare minderheden’ worden niet uit de weg gegaan.
Daderoord
Directeur Linda Pfnür (59) noemt de Obersalzberg een daderoord, de concentratiekampen zijn slachtofferoorden. ‘Het doel van het Documentatiecentrum is mensen aan het denken te zetten. Mensen die die tijd hebben meegemaakt, geven rondleidingen, docenten vragen leerlingen: “Wat zou er gebeurd zijn als Hitler niet was afgewezen voor de Kunstacademie in Wenen?” Het gaat hier niet om de schuldvraag, waakzaamheid is veel belangrijker. Wij zijn misleid en dát mag nooit meer gebeuren.’
Internationaal respect
Volgens Pfnür zijn de bezoekersaantallen in vijf jaar vervijfvoudigd. ‘Onze formule oogst internationaal respect. Een kwart bestaat uit scholieren, een ander kwart uit buitenlanders. De rest zijn nieuwsgierige en leergierige Duitsers.’ De reacties in het gastenboek zijn divers: ‘Een choquerende tentoonstelling’; ‘Hitler was geen goed mens’; ‘Dat moeten Bush en consorten zich ook eens ter harte nemen’.
Maar ook: ‘Het rijk zal nieuw ontstaan’. Pfnür: ‘Ons centrum wordt nu eenmaal ook bezocht door hardleerse mensen.’
Voorzorg tegen bedevaart
Om te voorkomen dat de berg ooit weer bedevaartsoord kan worden voor rechts-extremisten, heeft InterContinental hotelmanager Böckeler voorzorgsmaatregelen getroffen. ‘Mijn werknemers zijn opgeleid door het Institut für Zeitgeschichte. Ze weten precies wanneer ze gasten naar het Documentatiecentrum moeten doorverwijzen. Ook staat er een extra bepaling in het arbeidscontract dat herinnert aan de Duitse grondwet. Als ze in tegenspraak daarmee handelen, worden ze op staande voet ontslagen. Als een gast de Hitlergroet brengt, kan ik hem er ondanks mijn herbergingsplicht direct uitgooien.’
Transparant
De open, transparante architectuur draagt ertoe bij dat nergens een zweem van geheimzinnigheid hangt. Voor de bouw zijn stenen en hout uit het omringende berglandschap gebruikt. Door 7000 vierkante meter is de schoonheid van de Beierse Alpen in een panorama van 360 graden te bewonderen. Weloverwogen is besloten het hotel niet dominant op een top te bouwen, maar in hoefijzervorm tegen de berg aan.
Bunkers en gangstelsels
De harde realiteit is wel dat het InterContinental niet zonder het wijdvertakte ondergrondse bunkersysteem kan dat tijdens de oorlog alle woningen en kazernes in het nazibolwerk met elkaar verbond. ‘Zonder bunkers stort mijn hotel in’, zegt Böckeler.
Slechts 10 procent van het ondergrondse gangenstelsel is nog toegankelijk, onder meer via Gasthof Zum Türken, het toenmalige hoofdkwartier van de Rijksveiligheidsdienst. In de vochtige, groen uitgeslagen gangen hebben bezoekers hun namen vereeuwigd. Davidsterren, hakenkruizen en kreten als ‘Duitsland voor de Duitsers’ verstillen in het pleister.
Herhaling voorkomen
De dame die kaartjes en glanzende brochures met historische foto’s van de Obersalzberg en het Adelaarsnest in de naziperiode verkoopt, doet goede zaken sinds de opening van het InterContinental. Er komen meer bezoekers dan gewoonlijk. Ze vindt het zonde dat alle gebouwen uit die nazitijd met de grond zijn gelijkgemaakt. ‘Het heeft niets met verering te maken. Als je ruïnes hebt, zie je en beleef je een deel van de geschiedenis. We moeten voorkomen dat deze geschiedenis zich herhaalt, maar er zitten wel verschillende kanten aan het verhaal.’
’De Amerikanen en Britten hebben in de Duitse steden overwegend burgerbevolking gebombardeerd, geen fabrieken. Wat kon de kleine man doen tegen Hitler? Die was blij dat hij banen schiep. Als ik nu op televisie zie hoe de Amerikanen in Irak opereren denk ik: leert de mens dan nooit?’
INFORMATIE
Bereikbaarheid
: Berchtesgaden ligt 950 kilometer van Amsterdam. Per vliegtuig is het goed bereikbaar via Salzburg (30 minuten per auto) of München (1½ uur per auto).
OVERNACHTING
Intercontinental Resort, v.a. € 280,00 incl. ontbijt.
Hintereck, 1
83471 Berchtesgaden,
Tel. 0049-8652-976460,
Fax. 0049-8652-9764619.
Email: berchtesgaden@ichotelsgroup.com
www.intercontinental.com
Hotel Zum Türken, v.a. € 31 incl. ontbijt
. 83471 Obersalzberg,
Tel. 0049-8652-2428,
Fax. 0049-8652-4710
. Email: hoteltuerkenobersalzberg@t-online.de
www.hotel-zum-tuerken.de
.
In Berchtesgaden zijn hotels en pensions in diverse prijsklassen.
VVV
Berchtesgadener Land Tourismus,
Königsseer Straße, 2
83471 Berchtesgaden.
Email: info@berchtesgadener-land.info
www.berchtesgadener-land.com
Open:
Maandag t/m vrijdag 08.30- 17.00
, Zaterdag 9.00-12.00.
BEZOEKTIPS
Dokumentation Obersalzberg,
Salzbergstraße, 41
83471 Berchtesgaden,
Tel. 0049-8652-947960,
Fax. 0049-8652-947969.
Email: organisation@obersalzberg.de
www.obersalzberg.de
Open:
maart-november 10.00-15.00, maandags gesloten.
April-oktober 9.00-17.00.
Kehlsteinhaus (‘Het Adelaarsnest’) Open van half mei tot half oktober. Bussen vertrekken vanaf de Dokumentation Obersalzberg naar de tunnel. De laatste 124 meter zijn ook te voet af te leggen.
Hitler’s bunkernetwerk (Ingang bij Hotel Zum Türken)
Open: 1 november- 15 december & 10 januari -31 maart van 9.00-15.00 dagelijks.
Daarbuiten: dagelijks 7.00-18.00
de Volkskrant, 30 april 2005
Contact
info@nicolien.com
+31-6-25073508