Blije boeken voor een blauwe maandag

De Blauwe Maandag, dit jaar op 15 of 22 januari, geniet de reputatie de meest deprimerende dag van het jaar te zijn. De gezelligheid van de feestdagen is voorbij, goede voornemens zijn alweer vergeten, de lente èn de vakantie zijn heel ver weg en je salaris is nog niet uitbetaald. En dan heerst in het Midden-Oosten ook nog eens dezelfde ellende als vorig jaar. Hoogste tijd voor positieve leestips, boeken die je dichtslaat met een blij gevoel.

Het Grote Midden Oosten Platform, 15 januari 2018

Tik in DuckDuckGo of Google de trefwoorden ‘positieve boeken Midden-Oosten’ in het Nederlands of Engels, en de zoekresultaten variëren van good reads, geschiedenis- en politieke boeken tot culturele tips. En een paar opmerkelijke hits, zoals een artikel van het Kenniscentrum voor de Gereformeerde Gezindte uit 1973 waarin VN secretaris-generaal Kurt Waldheim stelt dat vrede in Vietnam positieve gevolgen heeft voor het Midden-Oosten. Èn een artikel uit het Reformatorisch Dagblad van januari 2012 dat meldt dat steeds meer moslims zich tot het christendom bekeren.

Goed. Maar die blije boeken dus, die je uitleest en dichtslaat met een positief gevoel, die ontbreken. Daarom stel ik de lijst zelf samen, zodat onze lezers leesvoer hebben om de donkere, natte en koude winterdagen door te komen tot aan de lente. Nee, niet de Arabische lente, de Hollandse.

1. Ibrahim Abouleish, Sekem. Sociaal ondernemen brengt de woestijn tot bloei. (Uitgeverij Jan van Arkel, 2017)

In dit boek vertelt Abouleish (1937-2017) over zijn leven, de opbouw van zijn sociale onderneming SEKEM in Egypte en over zijn holistische visie op duurzame ontwikkeling. Het eerste deel schetst een levendig beeld van de Egyptische stad en het platteland onder koning Faroek en diens opvolger Nasser. Abouleish raakt onder de indruk van het werk van Goethe, wat hem in de jaren vijftig naar Oostenrijk voert voor een studie Technische Chemie en een huwelijk met Gudrun. In Oostenrijk en Duitsland komt hij in contact met het antroposofische gedachtengoed en de biologisch-dynamische landbouw. Samen met zijn leermeesteres bezoekt hij Egypte in 1975, en dat is het begin van zijn droom om de woestijn tot bloei te brengen.

SEKEM wordt tot op heden succesvol voortgezet door de zoon van Abouleish. Junior benadrukt de waarde van geestelijk werk om tot nieuwe ideeën en creatieve vormen te komen. ‘Als je geen tijd meer hebt voor reflectie en niet meer nadenkt over dingen die werkelijke belangrijk zijn, kunt je alleen nog reageren.’ De foto van Abouleish senior straalt een en al vriendelijkheid uit. Zo leest het boek ook. Het is een en al goedheid, als iets fout loopt, komt het weer goed. Het taalgebruik is nogal archaïsch. Een charmant tijdsbeeld van Egypte en Europa, en een mooi voorbeeld van sociaal ondernemen voordat het hip werd.

Dr. Ibrahim Abouleish.

2. Shelina Janmohamed, Generation M. Young muslims changing the world. (I.B. Tauris, 2016)

Wat betekent het vandaag de dag om jong en moslim te zijn? Een dikke meerderheid van de 1,6 miljard moslims wereldwijd is jonger dan 35 jaar oud, en laat steeds vaker van zich horen. Dit is Generatie M.E., een generatie die gelooft in haar identiteit, die religie en moderniteit èn consumentisme omarmt. Will je de toekomst van het Midden-Oosten begrijpen, dan is het noodzakelijk je te verdiepen in waar de jeugd naartoe wil.

Auteur Janmohamed schrijft over modetijdschriften, sociale netwerken, halaal rock en over de digitale oemma in het Dar al-Internet. Generatie M. bestaat uit enthousiaste consumenten, die voor hun geloof uitkomen en strijden voor de eco-jihad. Geen duurzaam consumeren, maar ‘groen’ consumeren om de islamitische gemeenschap puurder te maken. Een must read met een EO-jongerendag sausje.

3. Bessma Momani, Arab Dawn: Arab youth and the demographic dividend they will bring. (University of Toronto Press, 2015)

Al iets ouder, maar minstens zo optimistisch, is het boek van Bessma Momani over de kansen die jongeren in de Arabische wereld vertegenwoordigen. Ze stelt dat deze generatie over een ‘transformatieve kracht’ beschikt. Een containerbegrip, waarbij je je lekker gaat voelen. ‘Doe mij ook maar een onsje, alstublieft.’

Een paar feiten uit Momani’s boek: een derde van de Libanese ondernemers is vrouw. Het aantal inschrijvingen aan de universiteit in de Palestijnse Gebieden is hoger dan in Hong Kong. En de regio heeft de hardst groeiende gemeenschappen van online gamers ter wereld. Deze feiten zijn niet nieuw. Tech-investeerder en ondernemer Chris Schroeder benoemde ze al jaren eerder, in 2013, in zijn boek Startup Rising, The entrepreneurial revolution remaking the Middle East. Dat is overigens ook een aanrader, met tal van frisse verhalen over de ondernemerszin in de regio. Momani’s boek is hoopgevend en vol goede moed als het gaat om hervormingen en het verlangen naar gelijkheid onder de Arabische jongeren. Of je nu een ingenieur, planoloog, ontwerper, marketingspecialist of adverteerder bent. Het is op en duur waarschijnlijker dat je jouw klanten onder de groeiende bevolking van het Midden-Oosten vindt dan onder de vergrijzende inwoners van Europa.

4. Elif Shafak, Veertig regels kent de liefde. (Uitgeverij De Geus, 2013)

De meeste boeken van Elif Shafak die zich afspelen in het Midden-Oosten zijn inspirerend en hoopvol. Veertig regels kent de liefde is zo mooi omdat de verhaallijn van de 40-jarige Amerikaanse Ella Rubenstein subtiel wordt verweven met verhalen over de beroemde soefi-mysticus Roemi. Rubenstein is ongelukkig getrouwd, en neemt een baan als proeflezer bij een literair agentschap. Haar eerste manuscript gaat over de vriendschap tussen Roemi en de rondtrekkende derwisj Sjams uit Tabriz. Ze realiseert zich dat Rumi’s dertiende-eeuwse levensverhaal haar eigen verhaal weerspiegelt. Een tijdloze boodschap met een vleugje geschiedenis en spiritualiteit.

5. Charlie English, The book smugglers of Timbuktu. (Harper Collins, 2017)

En dan komen we in Timboektoe. De plek waar Donald Duck altijd naartoe vlucht als hij diep in de problemen zit en het allemaal niet meer weet. Nu bestaan er twee Timboektoe’s: de kleine stoffige, karavaanstad van weleer aan de rivier de Niger rivier in het noorden van Mali, en het Timboektoe waarvan iedereen zich een eigen voorstelling heeft gemaakt, de legendarische en mythische stad.

The book smugglers of Timbuktu vertelt het verhaal van bibliothecaris Abdel Kader Haidara, die al decennialang een van de grootste collecties oude islamitische manuscripten conserveert, beschermt en beheert in de stad. In de hoogtijdagen van de karavaanhandel in de Sahara, tussen de dertiende en de negentiende eeuw, bezat bijna iedere welgestelde familie op de karanvaanroutes wel manuscripten, van Mauritanië, Mali tot en met Soedan. De onderwerpen lopen uiteen van geometrie, astronomie, grammatica, islamitische wetgeving en geschiedenis. Op de vrijdagen werden de manuscripten gezamenlijk gelezen, uitgeleend aan studenten en besproken onder geleerden. De overgebleven bibliotheken strijden voor hun voortbestaan, omdat droogte, insecten en geiten de conservering bemoeilijken.

In 2012 kwam er nog een andere bedreiging bij, toen militanten van Al-Qaida in de Maghreb een groot deel van Mali, inclusief Timboektoe veroverden. Terwijl de militanten hun greep op de stad verstevigen, organiseerde Haidara een grootse smokkeloperatie om de 350.000 manuscripten in veiligheid te brengen.

Manuscript in een woestijnbibliotheek in Mauritanië. ©Nicolien Zuijdgeest

Nu is er nog een ander boek geschreven over deze smokkeloperatie, The bad-ass librarians of Timbuktu. And their race to save the world’s most precious manuscripts door Joshua Hammer. Deze auteur heeft zich laten betalen door Saoedi-Arabië en Koeweit. De Golfstaten staan erom bekend de oude woestijnbibliotheken in de Sahara voor veel geld op te kopen: conservering kost families handenvol geld. Misschien werpt Hammers verhaal nog een ander licht op de zaak.

Wat is er heerlijker dan de donkere, koude en natte dagen ontvluchten naar het warme Timboektoe? Succes verzekerd bij dit onderwerp: de kwaadaardige jihadisten zijn de stad uitgejaagd, en de manuscripten zijn veilig. Eind goed, al goed.