Vervloekt zij de vrouwelijke lust

In Egypte is vrouwenbesnijdenis verboden, tenzij er een ‘medische indicatie’ voor bestaat. Toch wordt meer dan vijftig procent van de islamitische én christelijke meisjes besneden. Achter een campagne tegen besnijdenis vermoeden artsen samenzweringen van het Westen. ‘Weten jullie Nederlanders wel waarover je praat?’
NRC Handelsblad, 5 juni 2004

Zin in seks
De telefoonboetiek in het hartje van de Egyptische hoofdstad Kairo gonst van het geroezemoes. Iman heeft het druk, ze staat er halve dagen achter de balie. De rest van haar tijd studeert ze economie aan de Cairo University.

 Iman gebaart dichter bij te komen, dan hoeft niet iedereen te horen waar ze het over heeft. “Weet je waarom vrouwen besneden moeten worden?” vraagt ze. “In Egypte is het ontzettend warm het hele jaar. Daardoor krijgen vrouwen teveel zin in seks. Als je besneden bent, heb je een normale seksbehoefte.”


Pijn en cadeautjes
Iman is 25. Toen ze negen was, werd ze besneden. Er kwam een dokter op bezoek, die verdoofde haar en toen ze wakker werd, had ze pijn. “Ik merkte dat iets zeer deed bij mijn vagina. Maar die pijn vergat ik snel, want familieleden kwamen langs met snoepjes en cadeautjes.”



Vanzelfsprekend
Nooit heeft de studente economie zich afgevraagd of vrouwenbesnijdenis goed is of niet. “Het is iets vanzelfsprekends bij ons.” Op de vraag of vrouwen in Europa ook moeten worden besneden, loopt naar buiten. Ze keert terug in het gezelschap van een dertiger, gehuld in een dikke winterjas. Hij runt, vertelt ze, een paar meter verderop een kruidenierswinkel.

Koud klimaat, normale seksbehoefte
Hij stelt zich voor als ‘zeer godsvruchtig’ en weegt het dilemma. Nee, vrouwen in Europa hoeven niet besneden te worden, zegt hij. “Jullie leven in een koud klimaat. Daardoor is jullie bloed dikker, stroomt het langzamer en heb je een normale seksbehoefte.”
In Kairo daarentegen, moet het wel, benadrukt hij.

Onder controle
“Hier wonen zeventien miljoen mensen. De bussen zijn overvol. Als man word je soms per ongeluk tegen een vrouw aangeduwd. Als zij besneden is, heeft ze zichzelf onder controle en krijgt ze niet zomaar zin in seks.”

Iman knikt. “Ik ben nu 25 en denk bijna nooit aan seks. Maar ik heb gehoord dat Saoedische vrouwen heel veel aan seks doen. Te veel. Dat komt omdat ze niet besneden worden.”

Moslims en christenen besnijden
Iman is een van de vele Egyptische meisjes – moslims én christenen – die tussen hun zesde en tiende worden besneden. 56 procent van de Egyptische stadsmeisjes tussen de 15 en de 49 jaar overkomt dit, tegen 88 procent op het platteland. Dat bleek in 2000 uit de Demographic and Health Survey, onderzoek van de Amerikaanse ontwikkelingsorganisatie USAID die in ontwikkelingslanden gezondheid, voeding en demografische ontwikkelingen onderzoekt. Het is een fors aantal, zeker voor wie bedenkt dat vrouwenbesnijdenis in Egypte sinds 1996 bij wet is verboden, tenzij medici dat voorschrijven.

Ritueel naar volwassenheid
Veel ouders zien besnijdenis als een belangrijk ritueel in de overgang naar volwassenheid. De vrouwelijke ziel van de man nestelt in zijn voorhuid, en moet daarom weggesneden. De mannelijke ziel van de vrouw huist in de clitoris, een bron van lust waarover ze geen controle heeft. Door de clitoris te besnijden neemt de kans op voorhuwelijkse en buitenechtelijke seks af en ligt kuisheid meer voor de hand.

Eer en reputatie
Dat is in de Egyptische samenleving van groot belang, want de eer en reputatie van de familie zijn nauw verbonden met het feit dat een meisje als maagd het huwelijk ingaat.

Overigens hadden Europese doktoren en wetenschappers tot in het begin van de vorige eeuw vergelijkbare gedachten. Ze meenden dat het verwijderen van clitoris of baarmoeder ‘ziekten’ als hysterie, eigenzinnigheid, nymfomanie, homoseksualiteit en masturbatie kon wegnemen.

Peniskanker
“Het volksgeloof is mijn grootste vijand. Sommige Egyptenaren denken dat ze peniskanker krijgen van seks met een onbesneden vrouw. Leg die maar eens uit dat lust een hormonenkwestie is.” Het zijn de woorden van Ayman Sadek, een rondbuikige dertiger met een vrolijk gezicht. Sadek is basisarts en werkt als veldcoördinator bij de hulporganisatie Assiut Childhood and Development Association (ACDA) in Assioet. Assioet is een stad in Midden-Egypte waar veel orthodoxe moslims wonen en conservatieve christenen. Midden jaren negentig pleegden moslimfundamentalisten er aanslagen op toeristen. Nu nog zijn alle buitenlanders in Assioet verplicht zich te laten escorteren door politie.

Actie tegen besnijdenis
Sadek zit in zijn kantoortje. Op de witgepleisterde muren zijn poster geplakt. Meisjes staren je verdrietig aan met verscheurde bruidsfoto’s. Daaronder de tekst: ‘Heb mededogen met de meisjes, nee tegen besnijdenis.’ De affiches hangen er sinds afgelopen september toen UNICEF een actie tegen besnijdenis begon. Daarnaast zijn ook positive deviants op pad, mannen en vrouwen die de praktijk afwijzen. Ze werden uitgebreid getraind, leggen honderden huisbezoeken af en organiseren discussiebijeenkomsten in vier verschillende districten.

Verschillende gradaties besnijdenis
Naar schatting een op de vijf Egyptische meisjes ondergaat een soenna besnijdenis – de ‘lichtste’ vorm. “Deze vorm wordt ook aangeraden in de overlevering van profeet Mohammed’, zegt Sadek, maar de betrouwbaarheid daarvan is omstreden.” Meer dan zes van de tien meisjes krijgen een besnijdenis van de tweede gradatie, waarbij een stukje of de hele clitoris en een deel van of de gehele kleine schaamlippen worden verwijderd.

Dichtgenaaid
De meest ingrijpende vorm, infibulatie, komt volgens Sadek in Egypte vrijwel alleen voor onder vluchtelingen uit Soedan. Daar worden de clitoris, de kleine én de grote schaamlippen weggehaald, een takje wordt in de wond geplaatst zodat urine naar buiten kan en wordt het geheel dichtgenaaid.

Niet besneden, wel getrouwd

In de strijd tegen vrouwenbesnijdenis is een belangrijke taak weggelegd voor kerk en moskee. De Koptische paus Shenuda III heeft verklaard dat vrouwenbesnijdenis niet door het Koptische christendom wordt voorgeschreven. En UNICEF heeft de Koptische priester Dawud Khalil geworven als activist.

Niet aan de man
Khalil zegt dat negen op de tien in zijn kerk wordt besneden. “Bij ons hebben religieuze leiders veel gezag. Ik leg ouders uit dat de bijbel vrouwenbesnijdenis niet voorschrijft. Vaak antwoorden ze: “Onbesneden meisjes komen niet aan de man.” Onzin. Mijn dochters zijn niet besneden, maar trouwen binnenkort wel!”

Verwarrend


Uitspraken van geestelijke van de Al-Azhar-universiteit, de hoogste religieuze autoriteit voor moslims in Egypte, zijn verwarrender. In de jaren negentig verklaarde toenmalig hoofd Tantawy dat de islam vrouwenbesnijdenis niet voorschrijft, terwijl andere geestelijken erop wijze dat de profeet Mohammed vrouwenbesnijdenis niet expliciet heeft verboden, en “het dus is toegestaan”. Intussen heeft de veertigjarige moslims Awatef Mohamed zich bij UNICEF aangemeld als activist tegen vrouwenbesnijdenis.

Psychologische gevaren
Mohammed werkt als maatschappelijk werkster op een meisjesschool in Assioet. Voor UNICEF legt ze veel huisbezoeken af en benadrukt ze vooral de lichamelijke en psychologische gevaren van besnijdenis. Zelf heeft ze geen besnijdenis ondergaan. Dat weigerde ze toen ze tien was. Ze liep weg van huis en ging bij haar tante wonen. Die steunde haar, waarop ze na verloop van tijd terug naar huis kon. Door haar tante accepteerden haar ouders dat Awatef Mohamed niet besneden werd.



Groei schaamlippen
Awatef Mohamed: “Veel meisjes bij mij op school weten dat ik niet besneden ben. Ze vragen me waarom en willen weten of besnijdenis nu wel of niet goed is. Ik adviseer ze het niet te doen. Sommige vrouwen denken dat de schaamlippen zullen doorgroeien en dat besnijdenis daarom moet. Ik vertel ze dat onzin is. Ook heeft besnijdenis niets met deugdzaamheid te maken. Ook zonder besnijdenis gedragen vrouwen zich goed en kunnen ze trouwen. Vrouwen van mijn leeftijd die wel zijn besneden klagen vaak over hun seksuele huwelijksproblemen. Die heb ik niet. Ik ben blij met mijn man en heb goede seks.”

Door de moeder aangedaan
Veel meisjes kampen met psychologische problemen sinds hun besnijdenis, al praten ze er niet makkelijk over – besnijdenis geldt in Egypte als iets waar je trots op moet zijn. Dat hangt samen met het feit dat besnijdenis meisjes wordt aangedaan door hun moeder, zegt Mohamed, de persoon die hun het dierbaarst is en die tegelijkertijd uit eigen ervaring weet hoeveel pijn het doet. Zo wil Mohameds zus al jaren haar dochter besnijden, maar Mohamed weerhoudt haar daar al even lang van. De grootste zorg van haar zus is: “Wat zeg ik tegen de familie?” Inmiddels is Mohamed nichtje zestien jaar – te oud voor besnijdenis. “Als de vroedvrouw nu nog komt, denken de buren dat ze het maagdenvlies komt repareren.”

Roestige mesjes
Niet zelden ontstaan ook gezondheidsproblemen. Uit onderzoek is bekend dat veertig procent van de meisjes wordt besneden door slecht opgeleide, traditionele vroedvrouwen en barbiers die roestige scheermesjes, stukken glas of een schaar gebruiken. De instrumenten zijn niet steriel en worden vaak hergebruikt waardoor de kans op infecties en besmettelijke ziekten toeneemt of erger: het meisje bloedt dood. Alleen bij hoge uitzondering haalt zo’n incident een discussieprogramma of een krant.

Geen orgasme
Maar de grootste problemen, weet Awatef Mohamed, beginnen pas ná het huwelijk. Doordat de clitoris is weggehaald, bereikt tachtig procent van de besneden vrouwen geen orgasme. “God heeft de mens perfect geschapen. Alle lichaamsdelen hebben een functie. De kleine schaamlippen dirigeren de plasrichting en klemmen zich tijdens de seks strak om de penis.”

Samenzwering
Ook beschermen de schaamlippen tegen bacteriën.

Desondanks vraagt ze zich af hoeveel nut haar zendingswerk heeft. “Ik ontmoet veel grootmoeders die moeilijk te overtuigen zijn. Zij zeggen: ‘Waar maak je je druk om? Kijk naar de situatie in Irak, kijk wat Israël de Palestijnse kinderen aandoet. Jouw project is een Amerikaanse samenzwering.”

En dan heeft ze het nog niet over de artsen – dokters en gynaecologen die ook besnijdenissen uitvoeren. Economisch gaat het slecht in Egypte, dus waarom zouden zij zo’n leuke inkomstenbron laten schieten?

Uitvoerder van de profeet
Terug naar Kairo, naar de kliniek van gynaecoloog Munir Fawzi. Hij houdt kantoor in Heliopolis, een gegoede wijk van Kairo en geldt als fervent pleitbezorger van besnijdenis. De gynaecoloog is beledigd over de beschuldigingen aan het adres van zijn beroepsgroep. Het is kul, zegt hij. “Ik accepteer voor mijn operaties geen geld, zelfs geen donaties. Ik voer slechts uit wat de profeet Mohammed – vrede zij met hem – heeft geadviseerd.”

Proces aanspannen
De vijftiger in witte doktersjas, voorkomen en gladgeschoren, neemt plaats achter zijn bureau. Op het wandmeubel staan weckpotten met lichaamsdelen op sterk water. Aan de muren hangen posters van de heilige moskeeën in Media en Jeruzalem en ultra surround-geluidsboxen. In de jaren negentig heeft Munir Fawzi een proces aangespannen tegen de staat toen die vrouwenbesnijdenis wilde verbieden. Fawzi verloor in hoger beroep en staat sindsdien bij tegenstanders te boek als ‘de fundamentalistische gynaecoloog’.

Stimulerende spijkerbroeken
Dertig à veertig procent van de meisjes heeft geen besnijdenis nodig, constateert gynaecoloog Fawzi. “Alleen als de clitoris abnormaal groot is, is de ingreep nodig. Een te grote clitoris kan problemen veroorzaken. Tegenwoordig dragen vrouwen strakke spijkerbroeken die hen kunnen stimuleren. Een besnijdenis is ook hygiënisch. Er bestaat dan minder kans op afscheiding, bacteriën of infecties die een gevaar kunnen vormen voor de vruchtbaarheid van de meisjes. Het Arabische woord voor besnijdenis is niet voor niets tahaara, dat betekent rein.”

Plastische ingreep
Hij weet dat de meest complicaties optreden bij de zwaarste vormen van besnijdenis, die tegen de regels van de islam ingaan. De profeet heeft gezegd, aldus Fawzi, ‘reduceer, maar vermink niet’. “De soenna-besnijdenis is een kleine plastische ingreep. Soenna betekent dat het een advies is van de profeet.

Orgasmeproblemen
Je kunt het doen, maar er is niets op tegen als je het niet doet.”

En van orgasmeproblemen heeft de gynaecoloog nog nooit gehoord. “Vrouwenbesnijdenis is al honderden jaren gebruik in Egypte. Het is me niet bekend dat onze grootouders de seksuele problemen hadden, waar u op doelt. Overal ter wereld hebben vrouwen seksuele problemen. In de Verenigde Staten krijgt vijftig procent van de vrouwen tijdens de seks geen orgasme.”

Vervolgen
Inmiddels wordt ook Europa via de immigratie geconfronteerd met de praktijk van vrouwenbesnijdenis. De Britten beschouwen het als kindermishandeling en in Oostenrijk kan een chirurg die de operatie uitvoert worden veroordeeld tot vijf jaar cel.

Adviesrapport
Ook in Nederland is vrouwenbesnijdenis verboden. Maar dat weerhoudt voorstanders er niet van met hun dochter af te reizen naar het buitenland en daar de besnijdenis te laten uitvoeren – in Nederland overkomt dat elk jaar naar schatting enkele tientallen meisjes met een Somalische, Soedanese of Egyptische achtergrond.

Minister Donner van Justitie wil ouders die hun dochters in het buitenland laten besnijden in Nederland gaan vervolgen. PvdA en VVD gaan nog een stap verder: zij vinden dat de schoolartsen elk jaar meisjes uit risicolanden moeten controleren of ze zijn besneden. Het kabinet heeft vorige maand een commissie gevraagd voor eind dit jaar advies uit te brengen over de strijd tegen vrouwenbesnijdenis.

Ouders strafbaar stellen
In Assioet kan veldwerker Sadek weinig begrip opbrengen voor het Nederlandse voorstel besnijdenis in het buitenland strafbaar te stellen “Ouders die hun dochters laten besnijden denken dat ze iets goeds voor haar doen. Hoe kun je ze dan straffen? In onze cultuur is het ondenkbaar dat je je ouders voor het gerecht sleept. Bovendien zijn de slachtoffers er niets mee op, het meisje blijft besneden. Je moet mensen bewust maken van de gevaren van besnijdenis. Leg uit dat een niet-besneden meisje ook deugd. Pas daarna kun je de praktijk strafbaar stellen.”

Imperialistisch
Psychiater Aida Seif al-Dawla is het met hem eens. Ook heeft zij geen goed woord over voor het idee van Tweede Kamerlid Ayaan Hirsi Ali (VVD) om risicogroepen door de schoolarts te laten onderzoeken. “Onethisch en imperialistisch”, zo kwalificeert ze die aanpak.

Geen besnijdenistest
In haar woning in de Kaireense wijk Mohandiseen vraagt ze: ‘Weten jullie Nederlanders eigenlijk wel waar je over praat? Vrouwenbesnijdenis laat zich volgens haar niet aan banden leggen door wetten. “Jonge meisjes laten onderzoeken is net zoiets als de tests die sommige Egyptische families uitvoeren om te onderzoeken of meisjes nog maagd zijn als ze trouwen. Het Westen levert kritiek op deze praktijk. Als jullie jonge meisjes gaan controleren op besnijdenis, bezondigen jullie je aan dezelfde fout.”

Tegenstander
Begrijp haar trouwens niet verkeerd: Seif al-Dawla, zelf niet besneden, is fel tegenstander van vrouwenbesnijdenis. Ze behoort tot de categorie activisten die niet over ‘vrouwenbesnijdenis’ praat, maar over fgm, de Engelse afkorting voor ‘vrouwelijke genitale verminking’. Ze benadrukt dat besnijdenis een concept van mannen is, die het leven van hun vrouwen proberen te beheersen om hun eigen eer hoog te houden, en precies dat concept moet naar haar idee met de grond gelijk gemaakt worden.

Concept van eer
Ze geeft een voorbeeld. Een jaar geleden beviel een vrouw in een universitair ziekenhuis van haar derde kind. De echtgenoot kon zijn vrouw op seksueel gebied niet voldoende bevredigen wegens erectieproblemen. Na de bevalling heeft hij de dokter daarom gevraagd zijn vrouw te besnijden. En die willigde zijn verzoek in.

Opvoeding en mentaliteit
De psychiater: “Seksueel gedrag beheers je niet door een lichaamsdeel af te snijden. Eer en kuisheid hebben alles te maken met opvoeding en mentaliteit. Besnijdenis tegengaan kost tijd. Je vraagt iemand zijn hele stelsel van waarden en normen te veranderen. Vrouwen moeten besnijdenis niet stopzetten omdat ze bang zijn voor een wet. Ze moeten begrijpen dat eer niet verbonden is met maagdenvlies of besnijdenis. Er zijn ook artsen die tegen besnijdenis zijn en de ouders in de waan laten dat ze hun dochter besnijden. Ze maken dan alleen een klein sneetje zodat er bloed vloeit, maar gaan geen discussie aan met de ouders over de voors en tegens.”

Verstilde beelden
Intussen tonen de tv-zenders regelmatig het spotje Het meisje is Egyptisch uit de nationale voorlichtingscampagne. Een levensgeschiedenis is vier minuten van verstilde beelden. Het begint met een meisje dat door een lerares naar school wordt gebracht. Daarna zien we haar ouders ruziën over besnijdenis. Het meisje kijkt verdrietig naar de grond dan verschijnt de tekst ‘Nee tegen vrouwenbesnijdenis’ in beeld. Een scène later barst het – inmiddels – tienermeisje in tranen uit als er een huwelijkskandidaat voor haar is.
Na een goed gesprek met haar vader wordt het huwelijk afgeblazen.

Het meisje doet eindexamen, ze wordt lerares, trouwt daarna een gezette Egyptenaar. Als uit dat huwelijk een dochter wordt geboren, zijn haar ouders apetrots en leeft het jonge stel nog lang en gelukkig. Het campagneliedje benadrukt dat ‘het meisje Egyptisch, oosters en modern is. Je moet haar de kans geven, dan zal ze je niet teleurstellen.’

Onder druk

Gynaecoloog Munir Fawzi uit Kairo doet de beelden af als onbetekenend. “Geen enkele campagne zal besnijdenis stoppen. De overheid staat onder druk.”
Onder druk, hoezo, van wie?
Fawzi schiet in de lach. Dat is toch hartstikke duidelijk? “Het Westen en Amerika. Zij proberen de banden tussen moslims en hun profeet door te snijden. Ze zijn bang dat als alle moslims de profeet gehoorzamen, ze de sterkste macht ter wereld worden.

Piercings
“

Waarom willen jullie in Nederland kleine meisjes onderzoeken om te zien of ze zijn besneden? Waarom mogen vrouwen zich niet laten besnijden, maar zich wel verminken met piercings in gezicht en genitaliën? Onderzoeken jullie ook hoe vaak homoseksuelen aan seks doen? Jullie meten met twee maten, zegt hij.

Meer complicaties

“Jullie zijn tegen vrouwenbesnijdenis, maar mannenbesnijdenis beschouw je als iets gezonds. Vanuit anatomisch gezichtspunt is er nauwelijks verschil. In beide gevallen snijd je de voorhuid weg. Sinds Egypte in 1996 vrouwenbesnijdenis heeft verboden, is het aantal complicaties als gevolg van besnijdenis in het zwarte circuit gegroeid. Als je iets tegen besnijdenis wilt doen, moet je mensen leren een correcte soenna-besnijdenis uit te voeren. Je kunt beter reguleren dan verbieden. Vrouwenbesnijdenis in Egypte zal nooit stoppen.”


Munir Fawzi lacht zelfvoldaan. “Weet u voldoende? Dan laat ik u nog even mijn nieuwe 3D-echoapparatuur zien. Peperduur. Ik durf te wedden dat jullie in Nederland er nog niet eens mee werken!”